Samen met burgers
Antwerpen staat voor een ingrijpende metamorfose. Zonder de medewerking en de steun van de burgers is een project van die omvang niet realiseerbaar.
Volop ruimte voor participatie, uniek in de wereld
In maart 2017 sloten de de overheid en de Antwerpse burgerbewegingen het Toekomstverbond. Na jaren succesvol actievoeren was dat voor stRaten-generaal, Ademloos en Ringland een bewuste strategische keuze. Ze stapten van de rechtbank naar de werkbank omdat dat akkoord een infrastructuurproject omzette in een project dat Antwerpen gezonder en leefbaarder zal maken.
De weg daarheen is een intensieve samenwerking aan de onderhandelings- en tekentafel met alle betrokken overheden en administraties, experts en vrijwilligers, niet alleen van de drie burgerbewegingen, maar ook van Natuurpunt, de Fietsersbond, Red de Voorkempen, enzovoort.
Die samenwerking in de ‘Werkgemeenschap’ was een eis van de burgerbewegingen en is uniek. Niet alleen vormt het hele project met de overkapping, de Oosterweelverbinding, het Haventracé en het Routeplan 2030 de grootste werf van Europa. Het is wereldwijd ongeëvenaard dat bij een infrastructuurproject op een dergelijke schaal ruimte is voor burgerparticipatie.
Groots experiment in democratie
Vroeger werden infrastructuurprojecten beslist en uitgevoerd met weinig of geen toelichting aan of inspraak door burgers. Inmiddels evolueren we razendsnel naar een participatiemaatschappij, ook voor grote projecten zoals de realisatie van een overkapping. De burger is niet langer een onmondige toeschouwer of consument, maar een betrokken burger met eigen expertise.
Basisvoorwaarde voor die participatiedemocratie is het correct informeren van burgers. Dat gebeurt door de intendant en de overheden met infosessies, brochures en andere communicatiecampagnes.
De tweede trap op de participatieladder zijn burgers die om advies wordt gevraagd. Bewoners worden als ervaringsdeskundige en mede-eigenaar van de wijkaanpak betrokken via interactie en dialoog in de werkbanken en werkateliers.
De derde trap is nog intenser: daar vindt de co-productie plaats. Burgers met expertise in de wijken of in een van de vele thema’s worden als actieve partners betrokken in concrete projecten om samen met de ontwerpers en de technische experts van de overheden de ontwerpen en projecten uit te werken.
We spreken ten slotte van een sterke burgermaatschappij als burgers ook mee kunnen deelnemen aan de besluitvorming of zelf initiatieven kunnen opzetten.
De Werkgemeenschap
Concreet werd in het kader van het Toekomstverbond werd de Werkgemeenschap opgezet. Daarin zijn de vier pijlers van het akkoord vertaald naar een reeks werkbanken met elk een aantal subwerkbanken.
De Werkgemeenschap doet beleidsvoorbereidend werk, is denktank en klankbord bij de uitvoering van de projecten en houdt ook het draagvlak in het oog.
De burgerbewegingen trekken mee aan de kar van de Werkgemeenschap, die de uitvoering van het Toekomstverbond opvolgt.
De participatie gebeurt binnen de Werkgemeenschap op verschillende manieren. De overheden en de intendant organiseren open infosessies en bundelen informatie op hun website (o.m. De Grote Verbinding, Oosterweelverbinding, Antwerpen morgen). Burgers kunnen zich ook engageren in de advies- en cocreatietrajecten van de ontwerpteams. Bij de besluitvorming wordt rekening gehouden met draagvlakmetingen en ‘geloofsbrieven’ op het einde van elke ontwerpronde.
Loopt dat allemaal vlekkeloos? Uiteraard niet, in welke nieuwe en uitgebreide overlegstructuur is dat wel het geval? Het gaat ons nog te langzaam en er vallen steken. Het goede nieuws is dat op alle werkbank- en overlegniveaus wél ruimte is voor zelfreflectie en, nog beter, voor flexibiliteit om bij te sturen.
Ringland in de Werkgemeenschap
Ringland stemt zijn interne werking af op de participatiestructuur van de Werkgemeenschap. Wanneer de intendant of de overheden informatiesessies of informatiecampagnes organiseren, maakt Ringland die bekend bij zijn achterban.
Ringland informeert ook zelf: via acties, nieuwsbrieven, info- en debatavonden en webinars mobiliseert en overlegt de burgerbeweging over de modal shift, de overkapping, de financiering en zoveel meer.
Ringland-vrijwilligers engageren zich als Ringland-antenne in participatieprocessen om advies te geven over projecten. Experts van de Ringland Academie zetten hun kennis in in de werkbanken.
In de stuurgroepen van de verschillende werkbanken hebben Ringland, Ademloos en stRaten-generaal net als de andere ondertekenaars van het Toekomstverbond een stem in de besluitvorming.
Ook in de raad van bestuur van bouwheer Lantis hebben de burgers een stem. Na een open selectieprocedure is Manu Claeys van stRaten-generaal daar in december 2018 aangesteld als onafhankelijke deskundige. Ook daar wordt de geest van het Toekomstverbond nu sterk bewaakt. De informatie die de burgerbewegingen er uit eerste hand ontvangen, is waardevol en nuttig voor het verdere verloop. De burgerbewegingen houden mee zicht op het proces en kunnen aandachtspunten van burgers blijven agenderen: geluidsoverlast, fijn stof, bodemvervuiling, duurzame mobiliteit, veiligheid voor arbeiders, enz.
Ringland doet nog meer dan dat. Burgerwetenschapsprojecten moedigen iedereen aan om zélf aan de slag te gaan. Straatvinken is, behalve een monitoring van de modal shift, ook een manier om burgers in contact te brengen met hun gemeentebestuur om zo samen de verkeersleefbaarheid in hun straat aan te pakken. Zorro is, behalve een adviesorgaan voor de overheden over het Routeplan 2030, ook en vooral een expliciete uitnodiging om zelf als burger de modal shift waar te maken. En ook dit is een motiverende uitnodiging om in gesprek te gaan met de gemeente over bijvoorbeeld de 15 minutenstad. Op die manier draagt Ringland bij aan een sterke burgermaatschappij.
Ringland heeft ook oog voor samenwerking met andere organisaties. In de eerste plaats met stRaten-generaal en Ademloos, maar ook met milieuorganisaties en andere belangenvereningen van burgers. Voorts leggen de burgerbewegingen contacten tussen Lantis en actievoerders in Antwerpen maar bv. ook in de Rupelstreek. Ze denken mee na over de heraanleg van de A12 in Wilrijk en Aartselaar. Ze worden zelfs om advies gevraagd over de uitbreiding van Wijnegem Shopping, het sluipverkeer in bepaalde straten, de heraanleg van de Cogels Osylei, enz. Als men de burgerbewegingen de jongste jaren minder op de barricades zag, was dat omdat ze aan het werk waren rond de tafel, waar ze opkomen voor de bezorgdheden van burgers.
Overigens trekken ze in andere dossiers nog wél ten strijde. Denk aan het protest tegen Ineos of hun stap, samen met de milieubeweging, naar het Grondwettelijk Hof tegen het decreet dat het inspraakrecht beperkt – een fameuze achteruitgang na het Toekomstverbond. Co-creëren belet de burgerbewegingen dus niet om ook te controleren en te ageren.
Doe mee als Ringland-vrijwilliger
Honderden Ringland-vrijwilligers en -experts informeren, adviseren of co-creëren. Wil jij ook je steentje bijdragen? Maakt je sociaal voelend hart een sprongetje bij buurtwerking? Wil je bijleren over thema’s als mobiliteit, luchtkwaliteit, stadsontwikkeling of kan je vanuit je expertise daar mee oplossingen voor aandragen? Bij Ringland vind je voor elke uitdaging een plaats.